salamat140

سخن دبیر علمی

سخن دبیر علمی

«به نام خداوند دادار دادگر»

حقوق سلامت[1] یک شاخه جدید و گسترده‌ از حقوق است که با برداشتن تأکید از پزشکان به­عنوان تنها گروه مراقبت از بیمار و تعمیم مسئولیت به تمامی متخصصان مراقبت سلامت شکل گرفته است و این حوزه آکادمیک میان‌رشته‌ای با افزودن حوزه‌هایی نظیر حقوق غذا، حقوق دارو، حقوق اقتصاد سلامت، حقوق محیط­زیست و ... به­عنوان یک حوزه چند رشته­ای گسترش یافته و بر سلامت افراد و جمعیت­ها نظارت دارد.

در قالب سطوح، شاخه­ها و از رویکردهای مختلف می­توان حقوق سلامت را مورد تحقیق و پژوهش قرار داد:

1. منابع[2] : حقوق سلامت دربردارنده منابع متنوعی از حقوق اساسی، حقوق اداری، حقوق بیمه، حقوق مالیات، حق­های مالکیت، حقوق قراردادها، حقوق مدنی (حریم خصوصی و رازداری)، حقوق پزشکی و ... است.

۲. سطوح[3] : قوانین و مقررات مربوط به سلامت به سطوح ملی، منطقه­ای و بین­المللی اختصاص داشته و به صورت تطبیقی می­توانند مورد تحقیق قرار گیرند و مقایسه چارچوب­های قانونی نظام سلامت کشورهای مختلف از اهمیت دوچندان برخوردار است.

۳. شاخه­ها[4] : مباحث حقوق سلامت مضاف بر شاخه کلاسیک «حقوق پزشکی»، درشاخه­های نوظهور نظیر حقوق پرستاری، حقوق مامایی، حقوق دارویی، حقوق دامپزشکی، حقوق مراکز درمانی و حقوق تأمین اجتماعی ازجمله بیمه سلامت مطرح می­گردد.

۴. رویکردها[5] : چهار رویکرد پژوهشی در مطالعه حقوق سلامت وجود دارد:

4-1. حق­های بشری حق سلامت[6] : حق سلامت، حق برخورداری از بالاترین استاندارد قابل‌حصول سلامت جسمی و روانی است؛ این حق یک حق اساسی تمام ابنای بشر است که باید در برابر هرگونه تبعیض، به­ویژه در مورد جمعیت­های آسیب­پذیر مورد حفاظت و حمایت قرار گیرد. چهار عناصر اصلی تحقق این حق عبارتند از: موجود و فراهم بودن، قابل دسترس بودن، قابل قبول و باکیفیت بودن کالاها و خدمات سلامت که دولت­ها به منظور تحقق آ­ن­ها، دارای تعهداتی چون تعهد به احترام، تعهد به حمایت و تعهد به اجرا هستند.

4-2. حقوق سلامت عمومی[7] : حقوق سلامت عمومی به اختیارات دولت­ها در سطوح مختلف به­منظور ارتقای سلامت عمومی در چارچوب ارزش­ها و محدودیت­های اجتماعی می­پردازد تا شرایط لازم برای سلامت زیستن مردم آن جامعه تأمین و تضمین شود. این رشته تلاش می­کند بین مسئولیت­ها و وظایف دولت­ها و حق­ها و آزادی­های فردی تعادل برقرار نماید. از موضوع­های مهم تحقیقی آن می­توان به حقوق جمعیت‌های خاص و آسیب­پذیر (زنان، کودکان، سالمندان، اقلیت­ها، اشخاص بلاتابعیت و اتباع بیگانه)، حقوق بیماری­های مسری، حقوق سلامت شغلی، حقوق سلامت روان، حقوق باروری، حقوق غذا، حقوق دارو، حقوق محیط­زیست، حقوق بیوتروریسم، حقوق اقتصاد سلامت و حقوق پزشکی خانواده اشاره نمود.

4-3. حقوق مراقبت سلامت[8] : حقوق مراقبت سلامت به بررسی ابعاد فردی و اجتماعی حق برخورداری از مراقبت‌های سلامت و تأمین مراقبت‌های سلامت بیماران توسط متخصصان و مراکز ارائه‌دهنده خدمات مراقبت سلامت براساس اصول حقوقی تعیین­کننده استانداردهای مراقبتی و همین­طور حق­ها و مسئولیت‌های قانونی ارائه‌دهندگان و دریافت‌کنندگان خدمات مزبور (بیماران) می­پردازد. از مهم­ترین مسائل پژوهشی این حوزه می­توان به حریم خصوصی، محرمانگی، رضایت آگاهانه، سهل­انگاری، قصور و خطای پزشکی اشاره نمود. ناگفته نماند موضوع­های مرتبط با طب تلفیقی و سلامت الکترونیکی (دیجیتالی، سایبری و هوش­مصنوعی) هم در حیطه مراقبت­های سلامت قرار دارند.

4-4. اخلاق زیستی[9] : بیواتیک به مسائل اخلاقی ناشی از توسعه بیولوژی و پزشکی می­پردازد و به همراه حوزه حقوق با انتخاب­های اخلاقی در انجام اقدام­های مهم کلینیکی روبه­رو می­شود. علم بیواتیک نیز با رشد سریع روش‌های کلینیکی و به‌ویژه بیوتکنولوژی، مباحث اخلاقی نیز چند برابر شده و در نتیجه آن ظهور یافته است. مباحث پژوهشی ناظر بر این حوزه را می­توان در دو گروه اصلی تقسیم­بندی نمود. در آغاز حیات موضوع­هایی از قبیل فناوری­های کمک باروری،  سقط­جنین و مباحث ژنتیک و تعدیل ژن قرار دارند؛ اما مرگ مغزی، اتانازی (قتل ترحم‌آمیز) در گروه موضوع­های مربوط به خاتمه حیات جای می­گیرند.[10]

دبیرخانه کنفرانس ملی «ارتقای سلامت و چالش­های حقوقی و پزشکی فراروی آن» در چارچوب محورهای بین رشته­ای حقوق سلامت به شرح فوق، متعاقب پذیرش نهایی ۳۱۰ مقاله از مجموع ۴۱۵ مقاله واصله بر اساس نظر اعضای کمیته داوری، با حضور سخنرانان ویژه، جناب دکتر محمود عباسی (رئیس انستیتو اخلاق زیستی و حقوق سلامت و رئیس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی) و جناب دکتر موسی ادیب­فر (مدیر کل پزشکی قانونی استان آذربایجان­غربی) و هم­چنین استادان، دانشجویان، پژوهشگران و شرکت­کنندگان از اقصی نقاط کشور، در سالن کنفرانس دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه به مذاکره و تبادل­نظر پرداخت. اینک با چاپ و انتشار مجموعه مقالات این کنفرانس، امید و رجاء واثق دارد که دستاوردها و یافته­های علمی و کاربردی این رویداد مهم پژوهشی که با همت گروه­های آموزشی حقوق؛ پرستاری و مامایی و گروه­های پژوهشی حقوق بین­الملل سلامت و حقوق شهروندی مرکز تحقیقات حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه و با مشارکت بالغ بر ۵۰ دانشگاه دولتی، آزاد و غیرانتفاعی؛ انجمن و فصل­نامه علمی؛ مرکز، باشگاه و مؤسسه پژوهشی و تحقیقاتی و هم­چنین سازمان و نهاد دولتی و عمومی برگزار گردید، توانسته باشد گام مهمی در حل مشکلات نظام سلامت کشور بردارد و در سیاست­گذاری­های حوزه سلامت، یافته­های این پژوهش­ها مورد استفاده متولیان امر قرار گیرد.

وَمِنَ اللَّهِ التَّوْفِيْقُ وَ عَلَيْهِ التُّكْلاَنُ

دکتر جمال بیگی  
دبیر علمی کنفرانس و رئیس مرکز تحقیقات حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه   
۳۱ اردیبهشت ماه یک هزار و چهارصد و دو شمسی